„Martwym ku pamięci, żywym ku przestrodze”
Symboliczny Cmentarz to bardzo nietypowe miejsce, do którego przybywają górscy turyści i to nie dlatego, że dotarcie tu nie wymaga dużego wysiłku. Nie ogląda się tu przecież widoków i pięknych panoram, tylko w ciszy i spokoju przeżywa się ludzkie tragedie, tych co pokochali góry i w nich na zawsze pozostali.
Idąc drogą asfaltową od przystanku Popradské Pleso (TEŻ) w kierunku schroniska nad Popradzkim Stawem po prawej stronie w górnej część doliny Mięguszowieckiej zobaczymy drogowskaz i wejście do Symbolicznego Cmentarza Ofiar Gór pod Osterwą (Sýmbolický Cíntorin). Słowo „symboliczny” oznacza, że nie ma tu grobów, lecz tylko tabliczki upamiętniające tych, którzy nie powrócili z gór.
Od drogowskazu ruszamy szlakiem żółtym w prawo. Szlak zagłębia się między drzewa i pośród limb i głazów wchodzimy na teren cmentarza. W małej kapliczce można otrzymać plan cmentarza, który pomaga w sposób uporządkowany zwiedzić to miejsce.
Pierwsze tabliczki poświęcone ofiarom Tatr zaczęły się pojawiać na początku XX wieku. W ten symboliczny sposób krewni i przyjaciele chcieli uczcić pamięć swoich bliskich, których bieg życia został przerwany najczęściej przez tragiczną śmierć na skalnych ścianach.
Niektóre tabliczki budziły zastrzeżenia co do wyglądu, a ich rosnąca liczba niekorzystnie wpływała na psychikę turystów.
Z tego tez powodu Tatrzańska Komisja Klubu Czechosłowackich Turystów przyjęła propozycję czeskiego malarza Otakara Śtafla (1884-1945) znanego taternika i narciarza by pomniki (tablice) dla ofiar gór skupić w jednym miejscu – w limbowym zagajniku pod Osterwą w Dolinie Mięguszowieckiej.
Prace budowlane rozpoczęto w 1936 roku. Stanęła wtedy cmentarna kapliczka oraz wytyczono część ścieżek. Osadzono również pierwsze, ręcznie zdobione krzyże, wyrzeźbione przez Jozefa Fekiać-Śumny z Detvy.
1 listopada 1936 roku odbyła się uroczystość, na której po raz pierwszy grupa przewodników złożyła w cmentarnej kaplicy wieniec ku czci ofiar gór. Tradycja ta przetrwała do dnia dzisiejszego.
Dzięki entuzjazmowi i poparciu przyjaciół i krewnych ofiar, a także dzierżawcy i pracowników schroniska przy Popradzkim Stawie w następnych latach udało się pokonać trudności jakie towarzyszyły budowie cmentarza.
Otokar Śtafl namalował obraz „Znoszenie rannego”, który wystawiono w kaplicy – obecnie znajduje się tam płaskorzeźba z podobnym wątkiem.
Pani Genia Vyskoćilova z Pragi, wielka popularyzatorka Symbolicznego Cmentarza, ufundowała dzwon do kapliczki z napisem „Mrtvym na pamiatku, żivym na vystrahu” („Zmarłym ku pamięci, żywym ku przestrodze”).
Zaczęto gromadzić tablice pamiątkowe, które były rozsiane po różnych zakątkach Tatr, a z czasem przybywały też nowe.
Specyficzną atmosferę cmentarza podkreślało 57 drewnianych, dietwiańskich krzyży.
Uroczyste poświęcenie i otwarcie cmentarza odbyło się 11 sierpnia 1940 roku z udziałem prezydenta Republiki Słowackiej Jozefa Tiso.
Już w okresie budowy powstało Kuratorium Symbolicznego Cmentarza, którego celem była opieka nad tak szczególnym miejscem.
Administratorem do 1949 roku był Klub Czechosłowackich Turystów, oddział w Nowym Smokowcu. W latach 1949 – 1969 cmentarz nie miał zarządcy, co spowodowało nie tylko jego zaniedbanie ale i samowolne umieszczanie pamiątkowych tablic.
Na wniosek Górskiego Pogotowia Ratunkowego Tatrzańskiego Parku Narodowego (Horskiej Służby TANAP) uchwalono w 1969 roku nowy statut i skład kuratorium. Opiekę nad cmentarzem przejęła dyrekcja słowackiego Tatrzańskiego Parku Narodowego (TANAP), a od 1995 roku Lasy Państwowe Tatrzańskiego Parku Narodowego (Śtatne lesy).
Przy tak znaczącym wzroście turystyki i taternictwa, który trwa już kilkadziesiąt lat, dziś nie jest już możliwym by każdy taternik lub turysta, który poniósł śmierć w górach mógł mieć swoją pamiątkową tablicę na Symbolicznym Cmentarzu. Dlatego też zgodę na umieszczenia takiej tablicy wydaje powołane do tego kolegium, ku pamięci tych ludzi, którzy przyczynili się do rozwoju turystyki, taternictwa i narciarstwa w górach.
Obecnie na Symbolicznym Cmentarzu Ofiar Gór znajduje się około 300 tablic upamiętniających ponad 400 osób.
Wśród tablic znajdują się takie, które upamiętniają Polaków, np. Klemensa Bachledę, Mieczysława Karłowicza, Wiesława Stanisławskiego, Witolda Wojnara, Jana Długosza, braci Biedermannów, pilotów śmigłowca „Sokół” Bogusława Arendarczyka i Janusza Rybickiego. Osoby te były związane z Tatrami. Są tu też tablice ku pamięci tych, którzy zginęli w innych górach np. Wawrzyńca Żuławskiego, Jerzego Kukuczki, Piotra Morawskiego i Wandy Rutkiewicz.
Do tej pory zachowało się ponad 30 oryginalnych dietwiańskich krzyży, a 20 nowych wyrzeźbionych na wzór oryginalnych, również przez rzeźbiarza z Detvy umieszczono tu w latach 1997 – 1999.
W 1970 roku Cmentarz Symboliczny został wpisany na listę narodowych zabytków Republiki Słowacji.
Dojścia:
- dojście do cmentarza od stacji kolejki TEŻ Popradske Pleso szlakiem niebieskim do rozdroża, gdzie w prawo szlakiem żółtym na cmentarz.
- dojście ze Szczyrbskiego Jeziora czerwonym szlakiem do Popradzkiego Stawu i przed jeziorem w prawo na szlak żółty i na cmentarz.
- z Przełęczy pod Osterwą szlakiem czerwonym tzw. Magistralą Tatrzańską od Śląskiego Domu. Szlak żółty przez cmentarz jest sezonowo zamykany od 1 stycznia do 15 czerwca.
Samo przejście szlakiem przez cmentarz nie zabierze nam więcej niż 1 godzinę (wszystko zależy od naszego tempa i przystanków w poszczególnych sektorach i czasu zadumy nad poszczególnymi tablicami).
W kaplicy można wykupić bilet, z którym otrzymuje się okolicznościową broszurę z mapką sytuacyjną i nazwiskami wszystkich, którym poświęcono tablice. Zakup biletu jest traktowany jako symboliczna ofiara i przeznaczona jest na konserwację i utrzymanie tego niezwykłego cmentarza.
„Martwym na pamiątkę, żywym ku przestrodze”
Poświęcając swą myśl tym, co odeszli, możemy kontemplować tajemnicę i sens górskiej śmierci. Tu trzeba być – by po swojemu w ciszy i spokoju przeżyć ludzkie tragedie tych co pokochali góry i w nich na zawsze pozostali.
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI !
Wyjście z cmentarza znajduje się naprzeciw wejścia, na placyku przed kapliczką. Ścieżka prowadzi lekko w górę, pomiędzy kosówkami, potem schodzi nad Popradzki Staw i wiedzie wzdłuż jego brzegu.
Po chwili dochodzimy do Schroniska (Chata Kapitana Morávku).
Pamiątkowy i już archiwalny bilet wstępu na teren cmentarza
(nominał jeszcze w Koronach Słowackich) oraz pamiątkowa pieczątka.
Zdjęcia z naszego archiwum:
Materiały źródłowe:
- Zdjęcia i własne spostrzeżenia (ostatnie zwiedzanie cmentarza, sierpień – 2018)
- Encyklopedia internetowa Wikipedia” https://pl.wikipedia.org/wiki/Tatrza%C5%84ski_Cmentarz_Symboliczny
- Materiały poglądowo-reklamowe: okolicznościowa broszura, mapka sytuacyjna cmentarza.
