W całych Tatrach znajduje się ponad 200 stawów, a po stronie polskiej ponad 40. Mamy za to dwa największe i najgłębsze, a skupisko 21 stawów w Dolinie Gąsienicowej jest największym „pojezierzem” tatrzańskim. Duże skupisko stawów znajduje się też w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, gdzie wbrew nazwie jest ich aż 6.. Większość stawów położona jest w Tatrach Wysokich.
Największy staw to Morskie Oko (34,5 ha), choć czasem jako największy podawany jest Wielki Staw. Wielki Staw jest za to najgłębszy (79,3 m) i ma największą pojemność (prawie 13 mln m3).
Najwyżej położony w Polsce jest Zadni Mnichowy Stawek (2070 m n.p.m.). Najniżej położony to Niżni Toporowy Staw (1089 m n.p.m.). Większość znajduje się powyżej górnej granicy lasu, część w piętrze kosodrzewiny.
Wszystkie stawy (poza jednym po słowackiej stronie) są pochodzenia lodowcowego. Choć lodowców już nie ma, temperatura wody w tatrzańskich stawach wynosi zaledwie od 4 do 14 stopni, pokrywa lodowa utrzymuje się bardzo długo, a czasem pojawia się już we wrześniu. Zmarzły Staw przy drodze na Zawrat jest wolny od lodu zaledwie przez 70 dni w roku, a słowacki Lodowy Staw (2130 m n.p.m.) zdarza się, że nie odmarza przez kilka lat.
Niska temperatura wody powoduje, że roślinność stawów jest bardzo uboga. Występuje w nich zaledwie kilkanaście gatunków fitoplanktonu. W kilku stawach żyją ryby, głównie pstrągi, ale tylko w Morskim Oku znalazły się one w sposób naturalny.
Wody stawów mienią się wieloma kolorami. Są błękitne, turkusowe, szafirowe, zielone a nawet czerwone.
Tatrzańskie Stawy są piękne, trudno wyobrazić sobie tatrzański krajobraz bez nich.
Poniżej opisujemy tatrzańskie stawy strony polskiej, do których prowadzą znakowane szlaki turystyczne.
MORSKIE OKO
Dojście:
Z parkingu na Palenicy Białczańskiej drogą asfaltową do Wodogrzmotów Mickiewicza, początkowo bez znaków, dalej czerwony szlak ok. 8,5 km – 2 godziny marszu.
Latem droga jest zupełnie bezpieczna, obecnie po remoncie. Zimą droga do polany Włosienica jest również bezpieczna, natomiast odcinek w okolicy Żlebu Żandarmerii, jest okresowo zamykany w czasie zagrożenia lawinowego i szlak do Morskiego Oka i schroniska prowadzi bardziej po lewej stronie dogi.
Z Palenicy Białczańskiej do Polany Włosienica można dojechać góralskim wozem a zimą saniami, oczywiście za opłatą.
Morskie Oko znajduje się w Dolinie Rybiego Potoku. Jest ono największym stawem tatrzańskim o powierzchni 34,5 ha. Położone (lustro wody) znajduje się na wysokości 1395 m n.p.m. Głębokość 50,8 m, daje mu piąte miejsce wśród wszystkich tatrzańskich stawów. Nadmiar wody jest odprowadzana przez Rybi Potok, który dalej wpada i zasila rzekę Białkę. Długość linii brzegowej wynosi 2613 m (w zależności od poziomu lustra wody, może być dłuższa lub krótsza).
Wokół stawu prowadzi wygodna ścieżka turystyczna, w części nieznakowana. Długość tej trasy to ponad 2,6 km, czas przejścia nie powinien nam zająć więcej jak – ¾ godziny.
Morskie Oko jest jednym z dwóch w całych Tatrach, a jedynym w polskiej części, w którym w sposób naturalny występują ryby (pstrągi), drugim jest Popradzki Staw po słowackiej stronie.
Nad jego brzegiem stoi schronisko, które również, jak sam staw ma bogatą historię.
>>>więcej informacji, zakładka: „Tatry Polskie – Schroniska”, Schronisko górskie przy Morskim Oku
Morskie Oko pierwotnie było nazywane tradycyjnymi, góralskimi nazwami: Rybi Staw, Rybie Jezioro, Zielona Woda itp. Taternicy jak i wytrawni turyści górscy używają nazwy „Moko”.
Morskie Oko w dawnych czasach było owiane licznymi legendami, które były opowiadane przez górali, którzy prowadzili swoich gości do tego miejsca.
Jedna z najstarszych mówi o podziemnym połączeniu stawu z Adriatykiem. Potwierdzać to miały rzekome szczątki statków wyrzucanych na brzegi jeziora, a nawet szkatuły ze skarbami. Opowiadano sobie o dziwnych stworach i rybach, które porywały pasące się niedaleko brzegu owce. W kolejnej legendzie przewija się wątek zatopionego miasta jako klątwa za grzeszny tryb życia ich mieszkańców, inna nawiązuje do jego powstania w wyniku wypłakania morza łez przez córkę pana Morskiego, która została przeklęta przez ojca. Jeszcze inne legendy mówią o podwodnych jaskiniach pełnych skarbów. Te i inne legendy w ówczesnym czasie służyły za dzisiejszą promocję tego miejsca.
Najstarsze wzmianki o Morskim Oku pochodzą z dokumentów własnościowych i granicznych z końca XVI wieku. Pierwszy dokładny, plastyczny opis stawu i jego otoczenia ukazał się w 1815 roku, autorem był wybitny polski uczony Stanisław Staszic, który prowadził w Tatrach różnorodne badania naukowe.
Morskie Oko wraz z otoczeniem stało się obiektem zaciekłego sporu granicznego na przełomie XIX i XX wieku. Doszło nawet do kilku krwawych potyczek.
Ciekawostką jest też fakt, że do 1901 roku po jeziorze pływały najpierw tratwy, a później łodzie, które uatrakcyjniały pobyt gości (turystów). Można było skorzystać z takiej łodzi w celu przeprawy na drugą stronę stawu.
Morskie Oko cieszyło się dużym zainteresowaniem u znamienitych osobistości. Bywali tu węgierscy arcyksiążęta (węgierski i habsburski), gubernatorzy Galicji, kilkakrotnie Józef Piłsudski, ludzie nauki, kultury, sztuki i oświaty. Znamienitym gościem był tu Jan Paweł II, podczas pielgrzymki do Polski w czerwcu 1997 roku.
Morskie Oko znalazło również godne siebie miejsce w literaturze tatrzańskiej, poezji a także w malarstwie i muzyce.
Z nad Morskiego Oka zaczyna się prawdziwa przygoda w zdobywaniu tatrzańskich szlaków. Są tu takie, które stanowią swoistą nobilitację turysty górskiego jak wejście na Rysy, na Mięguszowiecką Przełęcz pod Chłopkiem, ale i takie, które nie stanowią większych trudności technicznych, a znakomicie aklimatyzują i podnoszą turystyczne kwalifikacje, jak wejście na Szpiglasową Przełęcz i Szpiglasowy Wierch oraz Wrota Chałubińskiego.
Rejon Morskiego Oka i Czarnego Stawu pod Rysami stanowi również bardzo atrakcyjne teren wspinaczkowy.
Jednak jest i druga, niestety ciemna, a zarazem przykra strona, o której turyści nie zdają sobie sprawy. Pewne partie dna stawu przez ostanie półwiecze zamienione zostało w śmietnisko. Począwszy od 1990 roku prowadzone są akcje mające na celu oczyszczanie dna Morskiego Oka. W 1996 roku wyłowiono śmieci, którymi napełniono 35 worków, a 1997 roku już 15 kontenerów, między innymi wydobyto 40 kg monet. Najgorsza sytuacja jest w pobliżu schroniska.
Wychodzi na to, że tablice informacyjne i poglądowe wzywające do zachowania porządku i nie zanieczyszczania stawu są przeznaczone dla wszystkich innych turystów niż my sami, a szkoda!
CZARNY STAW POD RYSAMI
Dojście:
Z Palenicy Białczańskiej (parking) pieszo do Wodogrzmotów Mickiewicza – drogą bez znaków – ¾ godz., dalej szlak czerwony do Morskiego Oka – 1 ¼ i dalej do Czarnego Stawu – 1 godz. Można wjechać z Palenicy Białczańskiej fiakrem do Polany Włosienica skąd – ½ godz. do Morskiego Oka i dalej do Czarnego stawu – 1 godz.
Czarny Staw nazywany jest również Czarnym Stawem nad Morskim Okiem. Obie nazwy są równoprawne. W otoczeniu stawu znajdują się szczyty zaliczane do najwyższych w polskich Tatrach. Między innymi Niżne Rysy, Rysy i Mięguszowiecki szczyt Czarny.
Od północy nad stawem wznosi urwisko Kazalnicy Mięguszowieckiej o ponad 500 m wysokości. Ścianę „przecinają” liczne drogi taternickie zaliczane do najtrudniejszych w Tatrach.
Pod względem głębokości staw zajmuje drugie miejsce wśród wszystkich stawów tatrzańskich. Nazwa stawu związana jest z barwiącą ciemnym nalotem skały odmianą sinicy. Północny brzeg stawu należy do najtłumniej odwiedzanych miejsc w polskiej części Tatr. Nieopodal znajduje się tu półtorametrowej wysokości żelazny krzyż, odlany z żelaza uzyskanego z tatrzańskich rud. Ufundowany przez biskupa Franciszka Pisztka – został tu umieszczony w 1836 roku.
W dniu 28 stycznia 2003 roku w rejonie stawu rozegrał się wielki dramat. W lawinie, która zeszła z grzędy spod Rysów zginęło 8 osób. W maju 2010 roku odbyła się premiera filmu „Cisza”, nawiązującego do tej tragedii.
Znad stawu prowadzą dwa szlaki turystyczne:
– szlak czerwony na Rysy – 3 godziny;
– szlak zielony na Mięguszowiecką Przełęcz pod Chłopkiem – 2 ¼ godziny.
WIELKI STAW POLSKI i Dolina Pięciu Stawów Polskich
Dolina Pięciu Stawów Polskich jest górnym piętrem Doliny Roztoki.
W dolinie znajduje się, wbrew jej nazwie sześć dużych zbiorników wodnych w tym jeden niestały.
Dojście do Doliny Pięciu Stawów Polskich:
Z parkingu na Palenicy Białczńskiej, początkowo drogą asfaltową do Wodogrzmotów Mickiewicza – ¾ godz., skąd w prawo (na zachód), zielonym szlakiem Doliną Roztoki – 2 godz., obok wodospadu Wielka Siklawa.
Wielki Staw Polski:
Wielki Staw leży na linii łączącej Kozi Wierch i Miedziane, w najniższym miejscu doliny, na wysokości 1664 m n.p.m. Jest drugim co do wielkości stawem w całych Tatrach i jednocześnie najgłębszym (głębokość 79,3 m).
Mały Staw Polski:
Na północny-wschód od Wielkiego Stawu, na wysokości 1667 m n.p.m. znajduje się Mały Staw Polski. Dawniej nad jego brzegiem stały schroniska, najpierw Towarzystwa Tatrzańskiego a potem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. W budynku tego drugiego, który stoi do dziś, TPN ma swoją strażnicówkę.
Turyści, którzy tu wejdą po raz pierwszy, we mgle biorą je za aktualne schronisko.
Przedni Staw Polski:
Na wschód od Małego Stawu znajduje się najdalej wysunięty ku wschodowi Przedni Staw Polski. Położony jest na wysokości 1669 m n.p.m. Staw jest sztucznie zarybiony pstrągiem potokowym. Na północnym brzegu znajduje się schronisko, potocznie nazywane „Piątka”. Jest to najwyżej położone schronisko w polskiej części Tatr. Ponadto należy do najbardziej malowniczych pod względem wyglądu (bryła) jak i otoczenia w jakim się znajduje.
>>>więcej informacji, zakładka: „Tatry Polskie – Schroniska”, Schronisko w Dolinie Pięciu Stawów
Czarny Staw Polski:
Na zachód od Wielkiego Stawu znajduje się Czarny Staw Polski. Położony na wysokości 1722 m n.p.m., posiada 12,6 ha powierzchni i 51,4 m głębokości. Nadmiar wody odpływa z niego małym, bezimiennym potoczkiem do Wielkiego Stawu. Potoczek ten na swojej drodze tworzy liczne rozlewiska i podmokłe łączki pokryte bujną roślinnością.
Wole Oko:
Na północny-zachód od Czarnego Stawu znajduje się niestały zbiornik wodny Wole oko. W zależności od pory roku jak również ilości wody jego powierzchnia jest różna w swej wielkości, do wyschnięcia (zaniku) włącznie.
Zadni Staw Polski:
Na północ od Wolego Oka, na wysokości 1890 m n.p.m. znajduje się Zadni Staw Polski. Jego powierzchnia wynosi 6,47 ha, głębokość 31,6 m. Jest to najwyżej położone staw w Polsce. Jego wody są bardzo zimne, przez to przejrzyste na 20 m.
Wzdłuż większości stawów doliny prowadzi niebieski szlak na przełęcz Zawrat, który łączy Dolinę Pięciu Stawów Polskich z Doliną Gąsienicową. Ze szlaku można podziwiać wspaniałe, wysokogórskie otoczenie doliny.
Na południu: Opalony Wierch, Miedziane, pomiędzy nimi Marchwiczna Przełęcz. Ponadto Szpiglasowa Przełęcz i Szpiglasowy Wierch, Liptowskie Kostury. Od północy Świnica i grań Orlej Perci, od Zawratu po przełęcz Krzyżne.
Dolina Pięciu Stawów Polskich to bardzo ważny węzeł szlaków turystycznych, które umożliwiają połączenie z sąsiednimi dolinami.
Do Doliny Gąsienicowej:
– szlak niebieski przez Zawrat – 3 ½ godz.;
– szlak żółty przez Przełęcz Krzyżne – 4 godz.;
– szlak żółty przez Kozią Przełęcz – 4 ¼ godz..
Do Doliny Rybiego Potoku nad Morskie Oko:
– szlak niebieski przez Świstową Czubę – 1 ⅔ godz.;
– szlak żółty przez Szpiglasową Przełęcz – 3 ¾ godz..
Z Doliny Pięciu Stawów Polskich można również wejść czarnym szlakiem na Kozi Wierch 2229 m n.p.m. – najwyższy szczyt w całości znajdujący się w Polskich Tatrach – ok. 2 godz..
CZARNY STAW GĄSIENICOWY i Stawy w Dolinie Gąsienicowej
Dolina Gąsienicowa to Pojezierze Tatrzańskie. Znajduje się tu łącznie 21 stawów i stawków.
Dojście:
Z Kuźnic szlakiem niebieskim przez Boczań i Skupniów Upłaz lub szlakiem żółtym Doliną Jaworzynka przez Przełęcz między Kopami do schroniska „Murowaniec” i dalej niebieskim szlakiem do stawu – 2 ½ godz.
Czarny Staw Gąsienicowy:
Czarny Staw jest największym zbiornikiem wodnym w Dolinie Gąsienicowej. Położony na wysokości 1624 m n.p.m. Powierzchnia stawu 17,94 ha, głębokość 51 m. Obok Morskiego Oka uchodzi za najpiękniejszy staw tatrzański.
Czarny Staw był i jest bardzo popularny wśród turystów. W 1881 roku próbowano sztucznie go zarybić pstrągiem źródlanym, jednak się to nie udało. W 1885 roku na północno -zachodnim brzegu, ówczesny wójt i hotelarz Zakopanego postawił tu pierwsze, dwuizbowe schronisko (bufet). Przetrwało do 1920 roku, kiedy to spłonęło w pożarze. W 1909 roku powstał projekt zamiany wysepki znajdującej się na stawie w mauzoleum Juliusz Słowackiego. Na zamiarze się jednak skończyło.
Staw jest bardzo znany ze swej wspaniałej wysokogórskiej panoramy. Od prawej (zachodu) masyw Kościelca, dalej ku zachodowi Zmarzłe Czuby, Mały Kozi Wiech, Zamarła Turnia, Kozi Wierch, Kozie Czuby, Czarne Ściany, Granaty, Wierch pod Fajki i na końcu Żółty Turnia. Panorama godna podziwu.
Rejon Czarnego Stawu to ważny węzeł szlaków turystycznych.
Stąd można udać się do Doliny Pięciu Stawów Polskich:
– niebieskim szlakiem przez Zawrat – 3 ½ godz.;
– żółtym szlakiem przez Kozią Przełęcz – 3 ¾ godz.
Stąd można zdobyć Granaty:
– żółtym szlakiem na Skrajny Granat – 2 godz.;
– niebieskim, żółtym i na koniec zielonym szlakiem na Zadni Granat – 3 godz.
Ponadto można wejść na Kościelec, szlak zielony dalej czarny – 1 ¾ godz.;
i na Kozi Wierch przez Żleb Kulczyńskiego – 3 godz..
Zmarzły Staw Gąsienicowy:
Zmarzły Staw położony na wysokości 1788 m n.p.m., powierzchnia 0,28 ha i 3,7 m głębokości. Stawek do późnego lata pokryty jest lodem lub krą. Zimą traci wodę, lód wypełnia jego misę. Leży przy niebieskim szlaku prowadzącym na Przełęcz Zawrat.
Zielony Staw Gąsienicowy:
Zielony Staw położony jest na wysokości 1674 m n.p.m., powierzchnia 3,84 m, głębokość 15 m. Staw ten próbowano sztucznie zarybić pstrągiem potokowym. Ryby utrzymały się do czasu, kiedy ilość planktonu i skorupiaków był wystarczający. Później ryby wyginęły.
Nad północnym brzegiem stawu od 1896 roku stało niezagospodarowane schronisko Towarzystwa Tatrzańskiego. Zniszczone przez śniegi w 1907 roku przeniesione w inne miejsce.
Ze stawem związana jest opowieść góralska. Juhasi z Hali Gąsienicowej utopili w stawie „niedobrą sukę”, która nie chciała pilnować stada owiec, a nawet je gryzła. Po kilku dniach ciało suki znaleziono przy podziemnym źródle w jaskini w Dolinie Kasprowej. Stąd ludowa nazwa stawu – Suczy Staw.
Do stawu można dojść czarnym szlakiem w drodze na Świnicką Przełęcz lub na Przełęcz Karb, od „Murowańca” – 1 godz..
Pozostałe stawy Doliny Gąsienicowej:
Przemierzając znakowane szlaki turystyczne Doliny Gąsienicowej mijamy wiele ciekawych, malowniczych i pięknie wkomponowanych w krajobraz małych i większych stawów. Te najbardziej znane to:
– Kurtkowiec, przechodzimy obok niego w drodze na Świnicką Przełęcz;
– Długi Staw Gąsienicowy, Zadni Staw Gąsienicowy, leżące u podnóża Kościelca;
– Jedyniak, najbliżej schroniska „Murowaniec” ;
– Dwoiśniak położony około 1 km od „Murowańca” przy ścieżce prowadzącej w kierunku Kasprowego Wierchu;
– Dwoiśniaczek;
– Samotniak;
– Troiśniak;
– Litworowy Staw Gąsienicowy;
– Kotlinowy Stawek,
– Czerwone Stawki.
Jeżeli wierzyć przewodnikom turystycznym to wszystkie stawy w Dolinie Gąsienicowej można oglądać z wierzchołka Kościelca.
SMRECZYŃSKI STAW
Dojście:
Z Kir z przystanku dla busów szlakiem (ścieżką) w głąb Doliny Kościeliskiej do schroniska na Hali Ornak – 1 ¾ godz.. Jednak jeszcze przed schroniskiem na rozdrożu szlaków w lewo, czarnym szlakiem do stawu – ½ godz.
Smreczyński Staw znajduje się w Tatrach Zachodnich. Usytuowany jest pomiędzy dolnymi częściami Doliny Tomanowej i Doliny Pyszniańskiej na wysokości 1227 m n.p.m., powierzchnia 0,75 ha (inne pomiary 0,84) ha, głębokość 5,3 m.
Staw jest znany i popularny wśród turystów od dawna. W 1896 roku Towarzystwo Tatrzańskie wystawiło nad jego brzegiem altanę dla turystów a na stawie ustawiono tratwę.
Smreczyński Staw był przedmiotem licznych, literackich opisów. Dla wielu malarzy staw stanowił tło do licznych obrazów. W okresie międzywojennym zrodził się dość nietypowy pomysł, sztucznego podniesienia stanu wody i zorganizowania tu ośrodka sportów zimowych. Skończyło się na szczęście tylko na pomyśle.
Zgodnie z koncepcją Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego okolice stawu, górne piętro Doliny Kościeliskiej i Dolinę Pyszniańską włączono w skład ścisłego rezerwatu przyrody.
Ze stawem wiążą się liczne opowieści i legendy. Ta najbardziej znana jest o gaździe, który chciał osuszyć dno jeziora dla utworzenia łąki. Rozpoczął kopanie rowu dla odprowadzenia wody, kiedy usłyszał głos z głębi stawu z przestrogą jako by woda z bezdennych otchłani zatopić miała cały kraj i ludzi.
STAWEK STASZICA
Dojście:
Z parkingu na Palenicy Białczańskiej do Morskiego Oka – 2 godz., stąd żółtym szlakiem w kierunku Szpiglasowej Przełęczy – 1godz. do Dolinki za Mnichem, dalej w lewo na południe parę minut czerwonym szlakiem w kierunku na Wrota Chałubińskiego.
Stawek Staszica to staw polodowcowy położony na dnie Doliny za Mnichem w Tatrach Wysokich na wysokości około 1785 m n.p.m. Stawek zaliczany jest do stawów okresowych. W suche lata wysycha całkowicie zostawiając widoczną ciemną plamę po sobie. Są jednak takie okresy, kiedy poziom wody jest znaczny, wtedy dzieli się na dwa widoczne zbiorniki. Zdarza się jednak, że staw zlewa się w jeden dość wielki zbiornik. Zalewa wtedy część kotlinki i szlak turystyczny prowadzący na Wrota Chałubińskiego.
MNICHOWE STAWKI
Dojście:
Do Wyżnich Mnichowych Stawków nie prowadzi żaden znakowany szlak turystyczny. Obok stawków przebiega jednak licznie uczęszczana przez taterników nieznakowana ścieżka, którą podchodzą oni pod ściany Mnicha.
Będąc na Wrotach Chałubińskiego lub na szlaku na Szpiglasową Przełęcz może je dostrzec po prawej stronie w miejscu zwanym Mnichowe Plecy.
Są to stawki okresowe zwane Michowymi Stwakami Wyżnimi. Stawki te to grupa dziewięciu małych stawków polodowcowych.na Wyżniej Mnichowej Płaśni. Poszczególne stawki nie mają osobnych określeń przymiotnikowych, lecz oznaczane są liczbami rzymskimi.
Nad brzegami Mnichowych Stawków rośnie rzadka w polskich Karpatach roślina –turzyca Lachenala.
CZERWONY STAW
Dojście:
Idąc z Doliny Gąsienicowej od „Murowańca” żółtym szlakiem na Przełęcz Krzyżne, w Dolinie Pańszczycy spotkamy Czerwony Staw – 1 godz.
Czerwony Staw położony na wysokości 1654 m n.p.m. Powierzchnia stawku wynosi ok. 0,3 ha (długość 108 m, szerokość 46 m), głębokość 0,9 m.
Często przy niskim stanie wody stawek dzieli się na dwa mniejsze zbiorniki a czasem nawet zanika całkowicie. Jego nazwa wywodzi się od brunatno – czerwonej barwy glonu sinicy, „okupującej” głazy na jego dnie. Przy słonecznej pogodzie w godzinach popołudniowych w lustrze wody odbija się masyw Koszystej.
Dawniej (w XIX wieku) Czerwony Staw nazywano Zielonym Stawem.
Materiały źródłowe:
1. Wikipedia, Wolna Encyklopedia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Czerwony_Staw_Pa%C5%84szczycki
3. Podróże starszego Pana: https://podrozestarszegopana.radom.pl/tatry/stawy.html
4. Józef Nyka „Tatry Polskie – przewodnik” wyd. XVII, wyd. Trawers, Latchorzew 2011;
4.„Szlaki Turystyczne Tatr Polskich” schematy z podanymi czasami przejścia, opracowanie Janusz Parchimowicz, Andrzej Stachiewicz, wyd. Nefryt, Szczecin 1998.
