Wiatr halny (Fen) –  uwarunkowania, przebieg, skutki

Wał fenowy nad Tatrami, fot. Marek Bednarz – Wikipedia, wolna encyklopedia 

Wiadomości ogólne:
Góry a w szczególności Tatry są specyficznym rejonem, na terenie którego występuje wiatr halny. Z reguły im wyżej tym mocniej wieje. Czasem, kiedy spacerujemy po Zakopanem trudno uwierzyć, że wysoko w górach szaleje silna wichura. Należy to wziąć pod uwagę przy doborze właściwego ubioru, kiedy wybieramy się powyżej granicy lasu.

Wiatr Halny to ciepły i suchy wiatr południowy lub południowo – zachodni. Powstaje dlatego, że obszar Tatr stanowi naturalną przeszkodę na jego drodze. Masy powietrza próbując ominąć tą przeszkodę ulegają spiętrzeniu co powoduje wzrost siły wiatru. Towarzyszą mu często wysokie chmury w kształcie soczewek. Wiatr taki jest najczęściej zapowiedzą opadów deszczu lub śniegu.

Halny najczęściej występuje w październiku i listopadzie, nieco rzadziej w lutym i marcu. Najgwałtowniejsze wiatry tego typu wieją na Podhalu, gdzie opadają ze szczytów Tatr ku tatrzańskim dolinom.

Fen, schemat zachodzących procesów, wyk. Studio Bama

>>>więcej informacji: kliknij w grafikę celem jej powiększenia

Jak powstaje wiatr halny – uwarunkowania:
Halny to wiatr typu fenowego. Powstaje na skutek różnic ciśnienia pomiędzy jedną a drugą stroną Tatr, kiedy po stronie południowej występuje układ wysokiego ciśnienia, a po stronie północnej układ niskiego ciśnienia. Różnica ciśnień musi być na tyle duża, aby powietrze zalegające po stronie południowej mogło wznosić się i przekroczyć grzbiet górski. Poza tym, wysokość grzbietu lub wilgotność powietrza musi być odpowiednio duża, aby mogło dojść do skroplenia się pary wodnej.

Przebieg:
Po dowietrznej stronie grzbietu powietrze unosi się wzdłuż stoku ochładzając się zgodnie z gradientem wilgotnoadiabatycznym (0,6 °C/100 m). Następuje kondensacji pary wodnej i tworzą się chmury, z których powstaje opad atmosferyczny, często bardzo obfity. Nad górami tworzy się charakterystyczny, biały wał chmur.
Po stronie zawietrznej powietrze opada ocieplając się zgodnie z gradientem suchoadiabatycznym (1 °C/100 m), co w konsekwencji doprowadza do spadku wilgotności względnej. Dzięki temu w kierunku dolin wieje silny wiatr, który w porywach osiąga prędkość do 60 m/s.

Fen, kolejne fazy powstawania wiatru halnego – Prezentacja

>>>więcej informacji: kliknij w grafikę celem uruchomienia prezentacji

Skutki:
Halny ma duże znaczenie klimatyczne. Powoduje podwyższenie temperatury powietrza tworząc posuchę. Zimą przyczynia się do szybkiego zaniku pokrywy śnieżnej a jesienią przyspiesza dojrzewanie nasion i zbóż. Wiatr halny często wyrządza znaczne straty w drzewostanie. Powala drzewa lub całe połacie lasu tzw. wiatrołomy. Niszczy dachy i budynki oraz infrastrukturę turystyczną (kolej linowa, wyciągi narciarski, szlaki turystyczne). W Zakopanem i na terenie TPN straż i pracownicy parku mają pełne ręce roboty – usuwają połamane konary i przewrócone drzewa z ulic i dachów oraz ze szlaków i ścieżek turystycznych.

Wiatr Halny w Tatrach uniemożliwia turystykę. Turyści, który w czasie halnego znajdą się na grani, mogą zostać zwiani. Zdarzały się przypadki, gdy osoby te czołgały się lub szły na czworakach, by uniknąć przewracania przez wiatr.
Tatry podczas wiatru halnego wyglądają imponująco. Nad górami rozciąga się biały lub siny wał chmur przewalający się przez grań. Wyżej niebo może być bezchmurne. Czasem na dużych wysokościach tworzą się płaskie chmury o soczewkowatym kształcie, wytworzone z kryształków lodu. Są one znakiem silnego zafalowania powietrza nad górami.
Z tego zjawiska korzystają piloci szybowcowi, którzy na tzw. „fali” potrafią osiągać bardzo duże wysokości (rekord wysokości nad Tatrami 12 560 metrów – pilot Stanisław Józefczak, szybowiec Bocian 1966 rok).

Dla wielu artystów halny bywał inspiracją – wystarczy spojrzeć na dzieło Stanisława Witkiewicza pt. „Wiatr halny”.

Stanisław Witkiewicz ,”Wiatr halny – 1895″, (Wikipedia  pl.m.wikipedia.org)

Wpływ na człowieka:
Wiatr halny wpływa na zdrowie i samopoczucie człowieka, to tzw. zjawiska fenowe. Gwałtowne zmiany ciśnienia, temperatury i wilgotności wpływają niekorzystnie na stan zdrowia osób z powikłaniami kardiologicznymi. Pogarsza się również samopoczucie meteoropatów. Pojawiają się u nich bóle głowy, bezsenność, rozdrażnienie oraz wzmożona nerwowość.
Wykazano również związek pomiędzy występowaniem halnego a ilością przestępstw oraz samobójstw.
Podczas halnego dziwnie zachowują się niektóre zwierzęta, np. psy, koty, konie oraz wilki.

Materiały źródłowe:
1. Zdjęcie wyróżnione, Wał fenowy nad Tatrami, fot. Marek Bednarz,  Fen – Wikipedia, wolna encyklopedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Wa%C5%82_fenowy_nad_Tatrami.jpg
2. Pozostałe zdjęcia, Nasze archiwum.
3. Encyklopedia PWN – Źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy,  Fen, schemat zachodzących procesów, wyk. Studio BAMA/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/fen;3900325.html
4. Jackowski A., Encyklopedia szkolna. Geografia, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.
5. Woś A., Meteorologia dla geografów, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2006.
6. Strony internetowe.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wiatr_halny
https://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Wiatr_halny
https://portaltatrzanski.pl/wiedza/przyroda/wiatr-halny,1515
https://tanap.org
https://kopieobrazow.org/stanislaw-witkiewicz-wiatr-halny-kopia/